Bíddu nú við! Hver er eiginlega skipstjóri hér?

Í hnotskurn er skip og áhöfn þess einskonar míkro samfélag, þar sem einn ræður og er hann hæðstráðandi, með næstráðanda sér til fulltingis og svo koll af kolli. Sá sem neðst situr í þessum stiga ræður svosem engu nema yfir sjálfum sér, en þarf samt að spila með, eins og allir hinir, til þess að daglegt líf geti gengið.

 

Í 45 ár var ég að vasast úti á sjó. Á skipum frá 6 metrum á lengd upp í 280 metra, og allt þar á milli. Áhafnirnar voru af öllum þeim gerðum sem Guð nennti að búa til. Maður upplifði allskonar uppákomur, frá andrúmslofti sem gæti fallið undir Eden og í sjóðand Hel, þar sem nánast ríkti uppreisnarástand. En eitt var alltaf á hreinu. Það var bara einn sem réð um borð. Skipstjórinn. Enginn gat sagt honum fyrir verkum. Bara gefið honum ráð, sem hann svo vann úr ef honum hugnaðist.

 

Markmið siglingar er að ferðast frá stað A til B áfallalaust. Að öðrum kosti eins áfallalítið og mögulegt var. Það eru margir þættir sem verður að líta eftir til þess að þetta geti gerst. Yfiirumsjón með þessum atriðum hefur skipstjórinn. Ef hann hefur ekki yfirsýn yfir þessi atriði er voðinn vís. Alvöru skipstjóri planar alla siglinguna, þar með talinn undirbúninginn, siglinguna sjálfa með daglegum rekstri, og áætlunina um hverning siglingunni skuli hagað. Út af þessari áætlun er ekki brugðið ef allt er normalt. Þar sem allir þættir eru þekktir við slíka siglingu, og rekstur, stenst áætlunin ef rétt er haldið á spilunum. Ýmislegt getur gerst auðvitað. Skyndilega arfavitlaust veður. Bilun í stjórntækjum eða vél. Þetta getur sett strik í reikninginn. En takmarkinu B skal náð. Helst er þá um tímafrávik frá áætlun að ræða. Á siglingunni hafa aðrir yfirmenn skipsins eftirlit með því að áætlun standist. Stýrimennirnir með aðstoð háseta, sjá um að siglingin gangi áfallalaust, gera staðsetningarathugun, leiðrétta stefnuna og fylgjast með að ekki sé fyrirstaða í siglingarleið skipsins. Vélstjórar sjá um að vélar skipsis gangi snurðulaust og að eldsneytisnotkun standist. Matreiðsludeildin sér um að halda mannskapnum gangandi. Skipstjórinn fær reglulega skýrslu um hvernig hefur gengið, hver staðan sé, og hvernig horfur eru um framhaldið. Undirmenn sjá um að koma því í verk sem þarf til þess að skipið sé í eðlilegu viðhaldi, og að vélarnar snúist liðugt. Á meðan allir sjá um sitt, og skipstjórinn láti ekkert fram hjá sér fara, gengur þetta allt eins og ætlast er til.

Alvöru skipstjóri lætur ekkert fram hjá sér fara. Hann fer yfir skýrslugerðina og gerir sínar athuganir til þess að sannreyna að allt sé með felldu.

 

En á skipum eru líka til slumbertar sem ekki skila sínu verki og láta annaðhvort verkin bitna á öðrum, eða að því er haldið leyndu, og skyndilega er allt í voða. Þannig verða slysin til. Það er undantekningarlaust hinn mannlegi þáttur sem ræður því hvernig fer. Skip sem ferst í vondu veðri hefur ekki verið sjóhæft við þær aðstæður. Skip sem ekki er sjóhæft fer því hreinlega ekki úr höfn. Annars helst skipið á floti ef viðeigandi ráðstafanir eru gerðar þegar von er á áföllum.

 

Til eru líka annarskonar karakterar, sem eru sífellt að skara eld að eigin köku. Það bitnar líka á skipi og skipshöfn. Getur leitt til alsherjar tjóns í versta tilfelli.

 

Þannig að ef allt sem tilheyrir skipinu og öryggi þess er í lagi, þá mun siglingin ganga vel og áfallalaust.

 

En það er bara algjört must, að það sé bara einn skipstjóri um borð sem ræður, tekur ákvarðanir, og restin af liðinu fer eftir því sem hann ákveður að sé gert. Ef það væri betra að hafa tvo skipstjóra, þá væri það haft þannig. En svoleiðis er það bara ekki.

 

Það er þó einn aðili sem getur sagt skipstjóranum fyrir verkum. Það er útgerðamaðurinn. Það hefur gerst að útgerðamaður hafi þurft að grípa inní, en það er afar sjaldgæft.

 

Við getum hermt skipið með öllu upp á þjóðfélag eins og okkar. Ákveðinn skipstjóra og rétt handtök er það sem til þarf.

 

En, hver er eiginlega skipstjóri á okkar skútu? Og hver er útgerðarmaðurinn? Það er nokkuð ljóst, að okkr þjóðarskútu hefur ekki verið stjórnað sómasamlega. Skipið er í rauninni flak og er á leiðinni að farast. Þetta ástand er vegna þess að yfirmenn skipsins hafa ekki stjórnað því samkvæmt almennum reglum sem gilda um slíka siglingu. Skipstjórinn hefur látið undirmenn sína taka sjálfstæðar ákvarðanir sitt í hverju horni þannig að samræming í siglingunni hefur engin verið. Banka starfseminni má líkja við stóra borgarísjaka sem voru komnir inn á siglingaleið skipsins og enginn gerði neitt til þess að taka mið af því. Á Titanic voru skipstjórinn og hans helstu aðstoðarmenn, hópur selskaps flottræfla, sem tóku sér það hlutverk að halda farþegunum sem voru í hæðsta klassa við efnið. Sigling skipsins var í höndum manna sem ekki kunnu almennilega til verka. Allt sem aflaga gat farið, fór þannig. Þennan frægasta harmleik sögunnar þekkja flestir sem komnir eru til vits og ára. Okkar þjóðarskútu-sigling er í samræmi við þetta atriði. Skipstjórinn for niður með Titanic. Ég hefði líka látið mig hafa það í hans sporum. Hann vissi að hann hafði ekki staðið sig, og hundruðir manna voru við dauðans dyr vegna lélegrar stjórnar hans. Það hefði ekki verið álitlegt fyrir hann að standa fyrir sjódómi með þetta á bakinu. Þegar upp var staðið var ábyrðin alfarið hans. Hann varð að taka ákvörðun um það á staðnum, hvort hann vildi reyna að bjargast og þurfa að standa fyrir máli sínu, eða deyja. Seinni kosturinn var auðveldari fyrir hann. En þar með fóru upplýsingar sem hefðu að hluta til leitt í ljós raunverulegar aðstæður, og ástæður fyrir þessu slysi. En það að vera svona upptekinn af glarmúr og high life, er ekki í þágu þeirra tugþúsunda sem nú eru að berjast fyrir fjárhagslegu lífi sínu. Sumir munu missa allt sitt og þar með æfistarfið. Aðrir verða fyrir minna tjóni. En það má ekki gleyma því, að það eru líka margir sem sjá ekki ástæðu til þess að halda áfram af ýmsum ástæðum. Þeir munu taka líf sitt. En fáir eða engir munu fá að vita um það. Þær tölur verða aldrei birtar.

 

Og hana nú.